Ömür Yolu
Bu dünyaya
vida deyib sənətindən, peşəsindən asılı olmayaraq, xatirələrdə yaşayan
insanları zaman-zaman xatırlamaq adəti, nə yaxşı ki, hələ qalıb. Bu adət
xatırlanan şəxsin timsalında bizə bir millət, bir xalq kimi nələrə qadir
olmağımızın, kimlərlə təmsil edilməyimizin qürurunu yaşatmaqla bərabər, həm də
çağdaş dövrdə və bundan sonra da özümüzə bir qədər kənardan baxmaq, özümüzü dəyərləndirmək
imkanı yaradır.
Zərifə
xanım Əliyeva 1923-cü il aprelin 28-də Azərbaycanın dilbər guşəsi olan Naxçıvan
Muxtar Respublikası Şərur rayonunun Şahtaxtı kəndində anadan olmuşdur. 23-cü
ilin yazı dövrünün görkəmli dövlət və ictimai-siyasi xadimi, elm fədaisi, böyük
şəxsiyyət Əziz Məmmədkərim oğlu Əliyevin ailəsində onilliklər sonra ailənin
adını daha da ucalıqlara qaldıracaq, Vətənə layiqli övlad olacaq, xalqına xidməti
hər şeydən ümdə biləcək parlaq bir simanın gəlişi ilə yaddaqalan olmuşdu. Atası
Əziz Məmmədkərim oğlu Əliyev və anası Leyla Cabbar qızı Abbasova əbədi və əzəli
torpağımız olan İrəvan mahalında anadan olmuşlar. Azərbaycanlılara qarşı şüurlu
surətdə həyata keçirilən soyqırım siyasəti Əziz Əliyevi 1918-ci ildə
Sankt-Peterburqdakı təhsilini yarımçıq qoyub İrəvanda təqiblərə məruz qalan ailəsini
Şahtaxtı kəndinə köçürməyə məcbur edir. Məhz burada Zərifə xanım dünyaya göz
açır. 1923-cü ilin may ayında Əziz Əliyev Bakıya köçmək qərarına gəlir. Məqsəd
tamamilə aydın idi. Ağır bir dövrdə İrəvan gimnaziyasını qızıl medalla bitirən,
təhsildə böyük uğur əldə edən Əziz Əliyev yarımçıq qalmış təhsilini hökmən
bitirməli idi. Bakıda o, universitetin tibb fakültəsini, sonra isə
aspiranturanı bitirərək elmlər namizədi olur. Qısa bir zaman çərçivəsində o,
doktorluq dissertasiyasını da müdafiə edir. 1929-cu ildə 32 yaşlı Əziz Əliyev
Azərbaycan Səhiyyə Komissarlığında səhiyyə komissarının müavini vəzifəsində
çalışır.
Gələcək
taleyini tibb elminə həsr etməyi qarşısına məqsəd qoyan Zərifə xanım 1942-ci
ildə orta məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun müalicə-profilaktika
fakültəsinə daxil olur və 1947-ci ildə institutu əla qiymətlərlə bitirir. Məhz
həmin dövrdə Azərbaycanda gözü zədələyən və ağır nəticəyə, hətta tam korluğa səbəb
olan traxoma infeksion xəstəliyi geniş yayılmışdı. Ona qarşı təsirli müalicə
üsulları isə yox idi. Ona görə də bu infeksiya və onun ağır nəticələri ilə
effektiv mübarizə təkcə oftalmologiya elmi üçün deyil, bütövlükdə respublikanın
səhiyyəsi üçün mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. Belə bir dövrdə Zərifə xanım traxoma
xəstəliyinə qarşı aparılan müalicəvi və profilaktik tədbirlərin təşkilində və
keçirilməsində fəal iştirak edir, konkret müalicə təcrübəsindən başqa Azərbaycanda
traxoma xəstəliyinin daha geniş yayıldığı rayonlara gedir, həkim-oftalmoloqlara
məruzələr oxuyur, əhali arasında çoxlu söhbətlər aparırdı.
Zərifə
xanım Ümumittifaq Mərkəzi Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunda iki illik
ixtisaslaşdırma kursunda həkim-oftalmoloq ixtisasına yiyələnir . 1949-cu ildən
başlayaraq Azərbaycan Elmi Tədqiqat Göz Xəstəlikləri İnstitutunda elmi işçi
kimi fəaliyyətə başlayır, 1950-ci ildə isə aspiranturaya daxil olur, praktik əməli
həkim fəaliyyəti ilə yanaşı elmi axtarışlarını davam etdirir. Zərifə xanım tədqiqat
işini traxomanın müalicəsi ilə bağlı məsələlərə, traxomanın müalicəsində və
onun ağırlaşdığı hallarda daha təsirli vasitələrin öyrənilməsinə, o dövr üçün
yeni olan antibiotikdən – sintomisindən istifadə olunmasına həsr edir.. Böyük
alim uşaq evlərində tərbiyə alan kimsəsiz uşaqlar arasında yayılan traxoma xəstəliyinin
qarşısını almaqda xüsusi xidmət göstərib. Uğurlu tədqiqatların nəticələri
Z.Ə.Əliyevanın 1960-cı ildə müdafiə etdiyi «Traxomanın digər terapiya üsulları
ilə birlikdə sintomisinlə müalicəsi» mövzusunda namizədlik dissertasiyanın əsasını
təşkil etmişdir. Bu sahə üzrə ixtisaslaşaraq, elmlər namizədi dərəcəsinə yüksələn
Zərifə xanımın təklif etdiyi müalicə metodu tezliklə bütün respublikada tətbiq
edilir və ölkəmiz bu xəstəlikdən xilas olur. Buna görə də Azərbaycanda
traxomanın sosial xəstəlik kimi ləğvi məhz Zərifə xanımın adı ilə bağlıdır.
1960-cı ildən
1967-ci ilədək Zərifə xanım Oftalmologiya İnstitutunda böyük elmi işçi vəzifəsində
çalışmışdır. 1963-cü ildə SSRİ Ali Attestasiya Komissiyası ona «Oftalmologiya»
ixtisası üzrə böyük elmi işçi adı vermişdir.
1967-ci ildə
Z.Ə.Əliyeva Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun göz xəstəlikləri
kafedrasına dosent vəzifəsinə dəvət olunur. Bu institut ömrünün son illərində həmin
kollektivə rəhbərlik etmiş mərhum professor Əziz Məmmədkərim oğlu Əliyevin – Zərifə
xanımın atasının adını daşıyırdı.
1968-ci ildən
başlayaraq Z.Ə.Əliyeva məqsədyönlü şəkildə görmə orqanının patologiyası ilə məşğul
olmağa başladı.
Çoxillik
müşahidələrin, klinik tədqiqatların və eksperimentlərin nəticələri Zərifə xanım
Əliyevanın doktorluq dissertasiyanın əsasını təşkil etmişdir. O, «Azərbaycanın
bir sıra kimya müəssisələri işçilərinin görmə orqanının vəziyyəti» mövzusunda
yazdığı dissertasiya işini dünyanın ən nüfuzlu oftalmologiya mərkəzlərindən
birində – H.Helmqolts adına Moskva Elmi-Tədqiqat Göz Xəstəlikləri İnstitutunda
müdafiə etmişdir. Z.Ə.Əliyevanın dissertasiya işi alim-oftalmoloqların yüksək
qiymətini almış, oftalmologiyanın bu sahəsində ilk işlərdən biri olmuşdur.
1977-ci ildə Z.Ə.Əliyevaya tibb elmləri doktoru elmi dərəcəsi verilmişdir.
Doktorluq
dissertasiyasını müdafiə etdikdən bir qədər sonra Zərifə xanım Azərbaycan Dövlət
Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun oftalmologiya kafedrasının professoru
seçilir, 1983-cü ildə isə həmin kafedranın müdiri olur. 1977-ci ildə professor
Z.Ə.Əliyevanın təklifi ilə Bakı şəhərində Ümumittifaq Oftalmoloqlar Cəmiyyəti
İdarə Heyətinin plenumu keçirildi. Plenum Azərbaycanda görmə orqanının peşə patologiyasının
öyrənilməsi üzrə ilk ixtisaslaşdırılmış elmi-tədqiqat laboratoriyası
yaradılması barədə professor Z.Ə.Əliyevanın irəli sürdüyü təşəbbüsü bəyəndi. Elmi
araşdırmalar nəticəsində Z.Ə.Əliyeva bir neçə monoqrafiya, o cümlədən «Şin
istehsalında gözün peşə patologiyası», «Xroniki yod intoksikasiyası ilə bağlı
oftalmologiya», «Yod sənayesində gözün peşə xəstəliyinin profilaktikası»
monoqrafiyalarını çap etdirdi. Bu əsərlər dünyanın elmi ictimaiyyətinin
etimadını qazandı.
1981-ci ildə
oftalmologiyanın inkişafına verdiyi böyük töhfəyə – görmə orqanının peşə
patologiyası sahəsində apardığı elmi tədqiqatlara görə professor Z.Ə.Əliyeva
oftalmologiya aləmində ən yüksək mükafata – SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının
akademik M.İ.Averbax adına mükafatına layiq görüldü. Qeyd olunmalıdır ki,
professor Z.Ə.Əliyeva həmin mükafata layiq görülən ilk qadın idi.
1983-cü ildə
Z.Ə.Əliyeva Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun oftalmologiya
kafedrasına müdir seçildikdən sonra onun fəaliyyəti daha da genişləndiHəmin
dövrdə Zərifə xanım qlaukomanın etimologiyası, diaqnostikası və müalicəsi məsələlərinə
həsr olunmuş maraqlı tədqiqatlar aparmışdır. Gərgin və gərəkli tədqiqatlar nəticəsində
o, bir sıra elmi məqalələr və iki monoqrafiya – «Gözün hidrodinamik sisteminin
anatomo-fizioloji xarakteristikası» və «Yaşla bağlı gözün əsəb yollarının dəyişməsi»
monoqrafiyalarını çap etdirmişdir.
Zərifə
xanım Əliyeva fundamental «Terapevtik oftalmologiya» kitabının müəlliflərindən
biridir. Bu kitab indi də hər bir oftalmoloq üçün stolüstü kitab olaraq qalır.
Böyük xidmətlərinə,
çoxillik elmi-tədqiqat işlərinə görə professor Z.Ə.Əliyeva 1983-cü ildə Azərbaycan
Respublikası Elmlər Akademiyasının akademiki seçilmişdir.
Akademik
Z.Ə.Əliyeva ömrü boyu böyük ictimai iş aparmış, keçmiş SSRİ-nin Sülhü Müdafiə
Komitəsinin üzvü, Azərbaycan Sülhü Müdafiə Komitəsi sədrinin müavini, «Bilik» Cəmiyyəti
İdarə Heyətinin üzvü və keçmiş İttifaqın Oftalmoloqları Elmi Cəmiyyəti İdarə
Heyətinin üzvü olmuşdur. O həm də «Oftalmologiya xəbərləri» jurnalının
redaksiya heyətinin üzvü idi.
Z.Ə.Əliyeva
bir sıra orden və medallara layiq görülmüş, Azərbaycanın əməkdar elm xadimi fəxri
adını almışdır.
Bütün bu
elmi fəaliyyəti ilə yanaşı Zərifə xanım eyni zamanda qayğıkeş ana, gözəl, vəfalı
ömür-gün yoldaşı olmuşdur. Bu ocaqda iki övlad böyüyüb – ata-anasına layiq, qəlblərində
daim Azərbaycan sevgisi yaşadan, vətənimizin qüruru sayılan övladlar kimi.
Deyirlər, ana övladını özündən də çox istəyir. Tanrının bəxş etdiyi övladlarına
qarşı Zərifə xanım məhz belə ana idi. Enişli-yoxuşlu ömür yollarında birgə
addımladığı həyat yoldaşı, ümummilli liderimiz, əbədi prezidentimiz Heydər Əliyev
gərgin fəaliyyətlə məşğul olan, həyatını bütövlükdə Azərbaycana həsr edən böyük
şəxsiyyət kimi yorulmadan müqəddəs amallar yolunda öz qüvvəsini əsirgəmirdi.
Təəssüf ki,
müstəqil Azərbaycanımızın bu gününü görə bilmədi Zərifə xanım. Ömrünün 62-ci
baharında, 1985-ci il aprelin 15-də Moskva şəhərində dünyasını dəyişdi. Azərbaycan
adlı bir məmləkəti hər cür təqiblərdən qoruyan, bu torpağa qol-qanad verən, onu
bütün dünyaya tanıdan bir insanı tək qoyub getdi. Sarsıldı, həyatı qədər
sevdiyi Zərifə xanımı itirdi, onun yoxluğu ilə heç cür barışa bilmədi. Bir azca
qəddi də əyildi, amma sınmadı. Yaşadı...
Qəlbində
olan Azərbaycan sevgisi onu yaşatdı. Çünki O, Azərbaycan üçün lazım idi. Dərin
bir uçuruma yuvarlanan Azərbaycanı ancaq o xilas edə bilərdi. Xilas etdi də.
Qalan ömrünü odlar yurdunun rifahı naminə fəda etdi. Azərbaycanın inkişafı üçün
əlindən gələni əsirgəmədi. Lakin həmişə onun ruhunu yanında hiss etdi, ondan
güc-qüvvə aldı. 2003-cü il dekabrın 12-də Zərifə xanımın kədərli baxışlarına
bir sevinc bəxş etdi. Enişli-yoxuşlu yollarda birgə addımladığı ömür-gün
yoldaşına qovuşdu. Bir-birlərinə qovuşduqları üçün sevindilər. Amma arxada gözü
yaşlı milyonlarla insan qaldı...
|